بازتاب مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی بر اقتصاد ایران/ نجات معیشت مردم به احیای برجام گره نخورده است؟

مرضیه امیری: آیین تحلیف حکم سیزدهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران در آخرین روز هفته گذشته برگزار شد و سخنان ابراهیم رپیسی برای بسیاری از فعالان اقتصادی بازتاب زیادی داشت. ابراهیم رییسی در این مراسم گرچه درباره بهبود اوضاع اقتصادی صحبت‌های نویدبخشی ارائه کرد اما برخی از سخنان او ابهاماتی را برای کارشناسان و فعالان اقتصادی ایجاد کرد.

ماه هاست اقتصاد ایران که در رکود تورمی به سر می‌برد، نگاهش به وین خیره مانده و به حالت انجماد فرو رفته است. معاملات در بازار‌های مسکن، خودرو، بورس و ارز قفل شده و همه این بازار‌ها تا مشخص شدن سرنوشت برجام در حالت تعلیقی خود را نگه داشته‌اند. همه فعالان بازار معتقدند تا زمانی که مشخص نشود اقتصاد ایران قرار است بدون تحریم به مسیر خود ادامه دهد یا تحریم‌ها همچنان برقرار است، تمامی معاملات با درجه بالای نوسان روبه رو است.

از سوی دیگر سقوط بی سابقه ارزش پ‍‍ول ملی به واسطه شوک ارزی و گرانی دلار، قدرت خرید مردم را با چنان ریزشی روبه رو کرده که گذران معیشت برای هر حقوق بگیری به سختی انجام می‌شود. فعالان بازار ارز امیدوار هستند اگر برجام احیا شود این بازار با تزریق ارز‌های ناشی از فروش نفت و ارز‌های آزادشده بتواند تکانی بخورد و نرخ ارز در این بازار نزولی شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد در کوتاه مدت تمامی بازار‌ها منتظر احیای برجام و رفع تحریم‌ها هستند، اما تعیین تکلیف آن فرساینده و زمان بر شده به قدری که تاخیر در روشن شدن سرنوشت برجام، بازار‌ها را دچار تعلیق شدیدی کرده است.

تاکنون ۶ دور از مذاکرات اتمی وین برای احیای برجام میان ایران و قدرت‌های جهانی با حضور غیر مستقیم آمریکا انجام شده، اما این مذاکرات یک روز پس از اعلام پیروزی رئیسی در انتخابات ۲۸ خرداد گذشته متوقف شد.

ابراهیم رییسی چندین بار در سخنانش روی خوش به مذاکرات نشان داده و اعلام کرده خواهان توافق است. اما صحبت‌های او در مراسم تحلیف سیگنال دیگری را نیز به بازار‌ها فرستاد. ابراهیم رییسی در مراسم تحلیف، اعلام کرد: «پیشرفت اقتصاد ایران را به خواست و اراده بیگانگان گره نمی‌زنیم.»

چرخش رئیسی به سمت چین و روسیه؟

گرچه این سخن رییسی در جمع مهامانان و مقامات خارجی گفته شده، اما بسیاری از فعالان را با این نگرانی مواجه کرد که ممکن است برنامه رییس جمهور دولت سیزدهم برای احیای برجام با مقاومت روبه رو شود.

البته رییسی این را هم گفته که دولت وی برای رفع تحریم‌های آمریکا تلاش خواهد کرد، اما منتظر کمک بیگانگان نخواهد ماند.

رئیسی با اشاره به تنگنا‌های معیشتی در کشور رئوس برنامه‌های اقتصادی خود را این گونه اعلام کرده: «ایجاد شفافیت حداکثری در اقتصاد، خشکاندن ریشه‌های فساد و رانت‌خواری، مقاوم‌سازی اقتصاد در مقابل تَکانه‌ها، مهار تورم و گرانی، تقویت ارزش پول ملی و بازگرداندن ثبات به اقتصاد کشور، حمایت از تولید ملی و تلاش برای خودکفایی در تأمین نیاز‌های اساسی مردم، پیشرفت فناورانه و دانش بنیان، مدیریت بهینه معادن و منابع آب و گاز و نفت کشور، توجه به تغییرات اقلیمی و صیانت از محیط زیست را با قدرت دنبال خواهیم کرد.»

مولفه‌هایی که رییسی در برنامه‌های اقتصادی خود معرفی کرده همگی عوامل داخلی است که هر کدام به نوعی بر آنچه امروز مشاهده می‌کنیم اثرگذار بوده است، اما در همین رئوس به خوبی می‌توانیم دریابیم جای دیپلماسی اقتصادی و به طور مشخص تحریم و لیست سیاه fatf خالی است.

در میان آخرین صحبت‌های رییسی نکته دیگری که برای اقتصاد ایران مهم است رویکرد وی به غرب و آمریکا در حوزه اقتصاد است. او در مراسم تحلیف اعلام کرد که برقراری روابط اقتصادی با اقتصاد‌های نوظهور برای ایران بسیار مهم است. همین سخن او برای بسیاری از فعالان این نکته را تداعی کرد که سیاست ایران در تداوم رابطه با چین و روسیه با شدت بیشتری ادامه پیدا کرده و رییسی هم همان رویکرد گذشته را نسبت به غرب و آمریکا خواهد داشت.

در مجموع صحبت‌های رییسی در مراسم تحلیف همزمان هم فعالان اقتصادی را نگران سرنوشت برجام کرد و هم اینکه درصورت احیای توافق هسته ای‌ی چه تغییراتی در موقعیت و رابطه این کشور با اقتصاد سیاسی بین الملل رخ خواهد داد؟

شرط بهبود اقتصاد ایران در دولت ابراهیم رئیسی

حسین سلاح ورزی عضو فعال اقتصادی که به تازگی در مرکز پژوهش‌های اتاق ایران مطالعه‌ای در خصوص تاثیر مذاکرات هسته‌ای بر اقتصاد ایران داشته‌اند در گفتگو با رویداد‌۲۴ توضیح می‌دهد: «شرایط اقتصاد سیاسی ایران، سیاست خارجی این کشور و رابطه آن با غرب بسیار پیچیده است. حتی در صورتی که توافق هسته‌ای احیا شود روابط ایران با اقتصاد جهانی همچنان پیچیده باقی خواهد ماند.»

او توضیح می‌دهد: «نتایج مطالعه مرکز پژوهش‌های اتاق نشان می‌دهد احیا یا عدم احیای برجام عامل تکوین بخش روابط ایران با آمریکا و اروپا در کوتاه مـدت و میـان مـدت خواهـد بود. در صورت احیای برجام رویکرد درگیرسازی ایران مجددا در آمریکا و اروپـا تقویـت خواهـد شـد و موضـوع تغییر برخی مفاد برجام، مسائل منطقه‌ای و موشکی در دستور کار اروپا و آمریکـا قـرار خواهـد گرفـت. در ایـن صورت، گشایش جدّی در روابط ایران با آمریکا متصور نیست و در عین حال، موانع جدّی بر سر راه تعامل ایـران و اروپا وجود دارد؛ از جمله ترس از تکرار تجربه ترامپ و تصویرسازی منفی از دولت ابراهیم رئیسی»

سلاح ورزی تاکید می‌کند: «در صورت عدم احیای برجام، دو گزینـه ممکن است. یکی اینکه ایـران بـر اسـاس رویکـرد بازدارنـدگی مشـروع هسته‌ای، سیاست گریز هسته‌ای صفر را در پیش بگیرد. در این حالت ایران با قطعنامه‌های تحریمی جدید شورای امنیت و اتحادیه اروپا مواجه خواهد شـد و دو گزینه اقدام نظامی و مذاکره در پیش خواهد بود. اما حالت دوم این است که ایران از برجام رسماً خارج شود، ولی در عمل برنامه هسته‌ای خود را کمابیش در سطح برجام نگه دارد با این رویکرد که هم از برنامـه هسـته‌ای خود حساسیت زدایی کند هم با خروج از برجام، زمینه طرح مطالبات جدید توسط آمریکا را از بـین ببـرد. ایـن رویکرد فاقد عقلانیت راهبردی و مبتنی بر نگاه نفی مذاکره با آمریکاست.»

به گفته او شرایط فعلی در قیاس با برجام نخست عمیقا متفاوت شده و شبیه سازی فردای توافق برای احیای برجام با برجام نخست اشتباه است.

این فعال اقتصادی مانند دیگر فعالان معتقد است وضعیت اقتصاد ایران به نحوی است که نمی‌توان میان اصلاح ساختار داخلی و اصلاح روابط بین المللی یکی را انتخاب کرد. به تعبیر دیگر نمی‌توان معیشت و تولید را آن طور که ابراهیم رییسی گفته به مسایل بین المللی گره نزد چرا که خواه ناخواه تمامی بخش‌های اقتصادی ایران به شدت وابسته به واردات است و از سوی دیگر نقل و انتقالات مالی ایران هم شدیدا تحت تاثیر دیپلماسی و مشخصا fatf است؛ بنابراین در درازمدت، رسیدن به یک اقتصاد شکوفا و پایدار، نیازمند حل هر دو مسئله است. حالا باید منتظر ماند و دید آیا ابراهیم رییسی هم مانند حسن روحانی می‌خواهد با ادعای اجرای اقتصاد مقاومتی و ریاضتی پشت به جهان کرده؛ روابط تجاری بین المللی را به روسیه و چین محدود خواهد کرد و این دو کشور هم ایران را همچنان به عنوان بازار واردات خود نگه خواهند داشت یا در‌های اقتصاد ایران این بار نه برای واردات بلکه برای شکوفایی تولید و صادرات به روی جهان باز خواهد شد.